[ Pobierz całość w formacie PDF ]
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
DRUGA SEKCJA
SPRAWA BOBEK przeciwko POLSCE
(SKARGA nr 68761/01)
WYROK – 17 lipca 2007 r.
W sprawie Bobek przeciwko Polsce,
Europejski Trybunał Praw Człowieka (Druga Sekcja), zasiadając jako
Izba składająca się z następujących sędziów:
Pani
F.
T
ULKENS
,
Przewodnicząca
,
Pan
A.B.
B
AKA
,
Pan
I.
C
ABRAL
B
ARRETO
,
Pan
V.
Z
AGREBELSKY
,
Pani
A.
M
ULARONI
,
Pan
L.
G
ARLICKI
,
Pani
D.
J
OČIEN
Ė
oraz Pani
S.
D
OLLÉ
,
Kanclerz Sekcji
,
Obradując na posiedzeniu zamkniętym 26 czerwca 2007r. wydaje następujący
wyrok, który został przyjęty w tym dniu:
POSTĘPOWANIE
1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 68761/01) przeciwko Rzeczypo-
spolitej Polskiej wniesionej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez
Panią Wandę Bobek.
2. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika
pana J. Wołąsiewicza z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
3. Skarżąca zarzucała, że postępowanie lustracyjne w jej sprawie było
nierzetelne i naruszyło art. 6 Konwencji. Skarżyła się w szczególności,
że nie miała wystarczającego dostępu do akt sprawy i że postępowanie nie było
publiczne. Ponadto pisemne uzasadnienia wyroków wydanych w jej sprawie
nigdy nie były jawne.
93
4. Decyzją z 24 października 2006 r. Trybunał uznał skargę za częścio-
wo dopuszczalną. Zdecydował o włączeniu do meritum sprawy rozpatrzenie
zarzutu wstępnego Rządu opartego o niewykorzystanie krajowych środków
odwoławczych.
5. Zarówno skarżąca jak i Rząd przedstawili pisemne stanowiska
(art. 59 § 1).
FAKTY
I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY
6. Skarżąca urodziła się w 1929 r. i mieszka w Rzeszowie.
7. Skarżąca, która wykonywała zawód adwokata, złożyła oświadczenie
na podstawie ustawy lustracyjnej z 1997 r., że nigdy w sposób tajny nie współ-
pracowała z komunistycznymi służbami bezpieczeństwa. Przyznała jedynie,
że pomiędzy 1945 r. a 1953 r. pracowała w Urzędzie Bezpieczeństwa w Rze-
szowie jako asystentka w biurze, ale w 1953 r. porzuciła tę pracę.
8. 14 kwietnia 1999 r. Rzecznik Interesu Publicznego złożył do Sądu
Apelacyjnego w Warszawie działającego jako sąd lustracyjny pierwszej in-
stancji wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie skarżącej na podstawie
ustawy lustracyjnej ze względu na to, że skłamała ona w swoim oświadczeniu
lustracyjnym, zaprzeczając współpracy ze służbami tajnymi po 1953 r. Służba
bezpieczeństwa znana była jako Urząd Bezpieczeństwa, jednakże po 1956 r.
nazwana została Służbą Bezpieczeństwa.
9. 31 maja 1999 r. skarżąca została poinformowana o wszczęciu postępo-
wania lustracyjnego w sprawie jej oświadczenia lustracyjnego.
10. 9 września 1999 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, działający w pierw-
szej instancji, przeprowadził rozprawę w sprawie skarżącej. Rzecznik Interesu
Publicznego wnioskował o publiczne przeprowadzenie rozprawy, a skarżąca
poparła ten wniosek. Była ona przesłuchiwana przez sąd i zajęła stanowisko
w sprawie dowodów znajdujących się w dyspozycji sądu. Akta sprawy składały
się z oświadczenia lustracyjnego skarżącej, kopii dokumentów znajdujących się
w teczce skarżącej utworzonej przez tajną komunistyczną policję oraz wniosku
Rzecznika o wszczęcie postępowania lustracyjnego. Pod koniec przesłuchania,
zarówno skarżąca, jak i Rzecznik, zadeklarowali, że nie wnioskują o przepro-
wadzenie dodatkowych dowodów przez sąd. Sąd zamknął rozprawę.
11. Jednakże 13 września 1999 r. skarżąca zwróciła się do sądu o przepro-
wadzenie dalszych dowodów. Przedłożyła różne dokumenty dotyczące jej ka-
riery zawodowej, charakteru oraz moralności.
12. 15 września 1999 r. sąd otworzył ponownie rozprawę oraz włączył
dokumenty przedstawione przez skarżącą do akt sprawy. Ponownie zamknął
rozprawę.
94
13. 16 września 1999 r. sąd przesłał skarżącej sentencję wyroku z 15 wrze-
śnia 1999 r., w którym uznał, że skarżąca złożyła nieprawdziwe oświadcze-
nie lustracyjne, ponieważ po 1953 r. była świadomym, tajnym współpra-
cownikiem komunistycznych tajnych służb. Sąd poinformował ponadto
skarżącą, że pisemne uzasadnienie wyroku zostało przygotowane zgodnie
z art. 100 § 5 kodeksu postępowania karnego i że może się z nim zapoznać
w kancelarii tajnej. Ponieważ skarżąca nie była reprezentowana przed sądem
przez adwokata, całość uzasadnienia mogła być przeczytana jedynie przez nią
oraz przez Rzecznika Interesu Publicznego, z wyłączeniem wszelkich innych
osób.
14. Skarżąca odwołała się.
15. 8 listopada 1999 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, działając jako sąd
drugiej instancji, oddalił jej odwołanie oraz utrzymał w mocy wyrok sądu
pierwszej instancji.
16. 22 listopada 1999 r. ten sam sąd poinformował skarżącą, że pisemne
uzasadnienie wyroku zostało przygotowane zgodnie z art. 100 § 5 kodeksu postę-
powania karnego i że może się z nim zapoznać w kancelarii tajnej sądu.
17. Skarżąca złożyła kasację do Sądu Najwyższego, który przeprowadził
rozprawę 10 października 2000 r. Skarżąca nie skorzystała z prawa uczest-
nictwa w rozprawie. Sąd przychylił się do wniosku Rzecznika o rozpoznanie
sprawy z wyłączeniem jawności, mając na względzie art. 360 § 1 (3) kodeksu
postępowania karnego. Wyrokiem wydanym tego samego dnia Sąd Najwyż-
szy oddalił kasację skarżącej.
II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE ORAZ PRAKTYKA
A. Konstytucja
18. Art. 45 Konstytucji przewiduje w omawianym zakresie:
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły
sąd (…)”.
Art. 79 § 1 Konstytucji przewiduje:
„Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo,
na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego
w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na pod-
stawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wol-
nościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.”
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, Try-
bunał ma kompetencję jedynie do rozstrzygania zgodności przepisów praw-
nych z Konstytucją, nie jest natomiast właściwy do badania sposobu, w jaki
sądy zinterpretowały przepisy prawne mające zastosowanie w indywidual-
nej sprawie (m.in. SK 4/99, 19 października 1999; Ts 9/98, 6 kwietnia 1998;
Ts 56/99, 21 czerwca 1999).
95
B. Ustawa lustracyjna
19. Ustawa lustracyjna (
ustawa o ujawnieniu pracy lub służby w orga-
nach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób
pełniących funkcje publiczne
) weszła w życie 3 sierpnia 1997 r. Jej celem było
zapewnienie transparentności w odniesieniu do osób wykonujących funkcje
publiczne, które były tajnymi współpracownikami tajnych służb w erze ko-
munistycznej. Ustawa utraciła moc prawną 15 marca 2007 r.
20. Zgodnie z artykułem 4 ustawy „współpraca” była rozumiana jako
„świadoma i tajna współpraca z ogniwami operacyjnymi lub śledczymi orga-
nów bezpieczeństwa państwa w charakterze tajnego informatora lub pomoc-
nika przy operacyjnym zdobywaniu informacji”.
21. Art. 6 (1) ustawy brzmiał:
„Obowiązek złożenia oświadczenia, dotyczącego pracy lub służby w orga-
nach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia
22 lipca 1944 r. do dnia 10 maja 1990 r., zwanego dalej „oświadczeniem”, mają
osoby, o których mowa w art. 7”.
22. Art. 7 (1) zawierał listę funkcji publicznych oraz zawodów, a osoby
sprawujące te funkcje lub wykonujące wskazane zawody były zobowiązane
do złożenia oświadczenia zgodnie z artykułem 6.
23. Zgodnie z art. 7 (1) pkt 10 (a) w wersji poprawionej w 1998, osoby
ubiegające się o przyjęcie do palestry oraz adwokaci byli zobowiązani do zło-
żenia takich deklaracji. Deklaracje te miały być złożone Ministrowi Sprawie-
dliwości.
24. Oświadczenia były przekazywane do sądu lustracyjnego. Zgodnie
z art. 1 ustawy, Sąd Apelacyjny w Warszawie uprawniony był do prowadze-
nia postępowań lustracyjnych. Postępowania te mogły być wszczęte na wnio-
sek Rzecznika Interesu Publicznego.
25. Rzecznik wszczynał postępowanie przed sądem lustracyjnym w przy-
padku wątpliwości co do prawdziwości oświadczenia o braku współpracy.
26. Zgodnie z art. 17 (d), do obowiązków Rzecznika należało w szcze-
gólności:
„1. (…)
1) analiza oświadczeń wpływających do Sądu,
2) zbieranie informacji niezbędnych do prawidłowej oceny oświadczeń,
3) składanie wniosków do Sądu o wszczęcie postępowania lustracyjnego,
(…)
2. Rzecznik, w zakresie wykonywania zadań określonych w ust. 1 pkt 2,
może żądać nadesłania lub przedstawienia akt oraz dokumentów i pisemnych
wyjaśnień, a w razie potrzeby przesłuchiwać świadków, zasięgać opinii biegłych
oraz dokonywać przeszukań; w tym zakresie, a także w zakresie zadań określo-
96
nych w art. 17 ust. 1 do Rzecznika stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania karnego dotyczące prokuratora”.
Zgodnie z art. 17 (e), Rzecznik miał pełen dostęp do wszystkich dokumentów
i innych źródeł informacji, niezależnie od formy, w jakiej zostały utrwalone.
Stworzone przed 10 maja 1990 przez organy wymienione w tym artykule,
włączając w to źródła pochodzące z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
27. Zgodnie z art. 19 do spraw nie uregulowanych przepisami ustawy
i odnoszących się do postępowania lustracyjnego stosowało się odpowiednio
przepisy kodeksu postępowania karnego.
28. Zgodnie z artykułem 20 do osoby poddanej postępowaniu lustracyj-
nemu miały zastosowanie przepisy dotyczące oskarżonego w postępowaniu
karnym.
Postępowanie przed sądem lustracyjnym kończyło się orzeczeniem stwier-
dzającym, czy deklaracja złożona przez osobę lustrowaną była prawdziwa.
Orzeczenie tego sądu mogło być zaskarżone do drugiej instancji sądu lustra-
cyjnego. Takie odwołanie rozpatrywane było przez inny skład trzech sędziów
Sądu Apelacyjnego w Warszawie.
29. Zgodnie z art. 23 orzeczenie sądu lustracyjnego dostarczane było
z uzasadnieniem osobie zainteresowanej.
30. Kasacja do Sądu Najwyższego przysługiwała od orzeczenia sądu dru-
giej instancji.
31. Prawomocne orzeczenie, uznające dane oświadczenie za nieprawdzi-
we, było natychmiast publikowane w Monitorze Polskim.
32. Zgodnie z art. 30 prawomocne orzeczenie dotyczące nieprawdziwego
oświadczenia stanowiło utratę kwalifikacji moralnych, które zgodnie z od-
powiednimi ustawami, były konieczne dla wykonywania niektórych funkcji,
włączając w to zawód adwokata. Pociągało więc za sobą pozbawienie upraw-
nień adwokackich.
C. Kodeks postępowania karnego
33. Art. 156 § 4 kodeksu przewiduje, że jeżeli zachodzi niebezpieczeń-
stwo ujawnienia tajemnicy państwowej, przeglądanie akt, sporządzanie od-
pisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez
prezesa sądu lub sąd.
34. Art. 100 § 5, który dotyczy wydawania wyroków przewiduje:
„Jeżeli sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny
interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnie-
nie zostało sporządzone”.
35. Art. 360
§ 1 (3) kodeksu przewiduje, że sąd zarządza przeprowadze-
nie rozprawy z wyłączeniem jawności, jeżeli jego publiczne przeprowadzenie
wyjawiałoby okoliczności, które w świetle ważnych interesów państwowych
powinny pozostać niejawne.
97
[ Pobierz całość w formacie PDF ]