[ Pobierz całość w formacie PDF ]
"BOGURODZICA"tre od strony 5Jest to najstarsza ze znanych polskich pieni religijnych, alezapisana, wraz z nutami, dopiero w wieku XV.Najstarszy rkopimienny zapis tekstu odnaleziono na wklejcetylnej okadki rkopisu Biblioteki Jagielloskiej w Krakowie.Kodeks w zawiera aciskie kazania przepisane w 1407 r.,a zapis pieni datuje si na rok 1408.O duej popularnoci pieni wiadczy fakt doczania do jejpierwotnego tekstu licznych zwrotek dodatkowych (w jednym zprzekazw szesnastowiecznych utwr liczy ich a 22), ktre jednaknie maj z ni ani zwizku treciowego, ani wersyfikacyjnego.Proces ten rozpoczty okoo 2 po. XIV w. trwa do pocztku XVIstulecia.Dwie pierwsze zwrotki koczce si refrenem Kyrie eleison snajstarsze.Pomimo wnikliwych docieka nie udao si jednak definitywnieokreli daty ich powstania. Najczciej przyjmuje si, e utwrpowsta pomidzy 1 po. XIII w. a rokiem 1386 r.,na ktry przypada koronacja Jagiey, a za jego to czaswpiewano ju j bowiem powszechnie more majorum czyli obyczajemprzodkw.Nie znany jest rwnie autor pieni, cho tradycja od wieku XVIprzypisywaa go w.Wojciechowi. Zapewne, tak jak wikszo literaturyredniowiecznej, napisano j ad maiorem Dei gloriam - kuwikszej chwale Boej, a wic anonimowo.Nie ulega jednak wtpliwoci, e by to najlepszy poeta przedJanem Kochanowskim, zapewne duchowny yjcy w orodku o wielkimautorytecie, o czym wiadczy oglnospoeczna znajomo tekstu.Do koca XV w. bya pieni ojczyst - carmen patrium czylipieni ojcw nazwa j Jan Dugosz - i bojow, skoro pierwszewzmianki o Bogurodzicy mwi, i piewana bya w czasie wojny zKrzyakami w 1410 r.Kanclerz Jan aski wydajc w 1506 r. pierwszy zbir prawKrlestwa Polskiego tzw. Statut askiego na wstpie kazaumieci Bogurodzic i jest to pierwszy druk utworu.TreTak oto brzmi dwie najstarsze zwrotki pie w oryginale i"przeoone" na jzyk wspczesny:Bogu rodzica, Dziewica, Bogiem sawiena Maryja,Twego syna, gospodzina, Matko zwolena Maryja,Zyszczy nam, spuci nam, Kyrie eleisoneBoga-rodzico, dziewico, bogosawiona Mario!Twego syna - pana matko wybrana, Mario,pozyskaj nam, spu nam, kyrie eleisonTwego dziela krzciciela, Boycze,Usysz gosy, nape myli czowiecze!Usysz modlitw, j nosimy,A da raczy, jego prosimy,A na wiecie zbony pobyt,Po ywocie rajski przebyt! Kyrie eleisonDla twego chrzciciela, Synu boy,usysz gosy, spenij myli ludzkie:usysz modlitw, ktr zanosimy,a da racz, o co prosimy:A na wiecie dobrobyt,po ywocie - rajski przybytek. Kyrie eleisonTre pieni to modlitewne proby:* w strofie pierwszej: do Matki Boskiej, aby, jako wybrana zwielu przez Boga i zjednoczona z nim w penieniu jego woli,pozyskaa i skonia ku ludziom przychylno swego Syna.* w strofie drugiej: do Boyca (Syna Boego, Chrystusa), aby zaprzyczyn Jana Chrzciciela wysucha baga o dar bogobojnegoycia i zbawienia po mierci.Utwr cechuje staranny paralelizm.W obydwu strofach wida ukad dwuczonowy: kada skada si zapostrofy i zdania apelatywnego oraz koczy refrenem, podobniejest z konstrukcj czonw poszczeglnych wersw, gdzie wezwaniai proby modlitewne zajmuj tosame pozycje w jednym wersie:Zyszczy ... spuci ...Intelektualny charakter wywodu przypomina porzdekscholastycznego traktatu naukowego czcego prawa wiary irozumu.Matka Boska ukazana jest tu jako adresatka modw, poredniczkapomidzy czowiekiema Bogiem, zdolna do odegrania tej funkcji z racji godnociprzypisanych jej dogmatycznie. Chrystus, Bg i Jan Chrzcicielwsptworz z ni krg postaci, ku ktrym z kornym baganiemzwraca si zbiorowy podmiot.Taka kompozycja utworu ma swoje odzwierciedlenie w sztuceromaskiej, wzorcu ikonograficznym zwanym "deesis",charakterystycznym dla Kocioa greckiego (bizantyjskiego).Wedug niego majestatycznie wyobraony Chrystus - Wadca(Gospodzin) wystpuje w asycie Matki Boskiej (Bogurodzicy) iJana Chrzciciela (krzciciela), ktrzy peni funkcj porednikwmidzy Bstwem a czowiekiem.Przyjty przez Zachd wzorzec dotar do Polski, gdzienajdawniejszym dzi jego przykadem jest fresk w Tumie podczyc pochodzcy sprzed 1161 r.GatunekDwie pierwsze zwrotki s tropami do litanijnego Kyrie eleison,ktre wrd eksklamacji (z ac. "okrzyk", "wykrzyknik")liturgicznych redniowiecza, obok hebrajskiego Alleluja, byojednym z najpopularniejszych zawoa - wykonywa je lud podczaswszystkich obrzdw,Tropem w gregoriaskiej liturgii kocielnej, szczeglnie wwiekach X i XI, okrela si retoryczne uzupenienie skadajcesi z krtkich zwrotw, poprzedzajce aciski tekst kanoniczny.Z czasem owe ozdobniki rozwiny si w pene, spojone rymamizdania o wyrwnanej rytmice, a funkcjonujc w kulturze religijnejnarodu - usamodzielniay si jako pieni wykonywanew jzykach narodowych.Ksztat wersyfikacyjnyW wierszu zwraca uwag precyzyjne rozoenie tekstu w wersach narwnolege odcinki o jednakowej liczbie sylab:Bo-gu-ro-dzicadzie-wi-ca,Bo-giemsa-wie-naMa-ry-ja5353Zy-szczynamspu-cinam--33Syszmo-dli-twjno-si-my---44Konstrukcji tej towarzysz rymy wewntrzne: wiecie - ywocie ikocowe: Boycze - czowiecze, nosimy - prosimy, pobyt - przebyt.Wiersz redniowieczny, tzw. zdaniowo-rymowy(skadniowo-intonacyjny), jakim zapisano utwr, nie przestrzegajednakowego rozmiaru sylabicznego w kadym wersie.Rymy - wspbrzmienia, bardzo czsto uzyskane poprzez powtarzanieformy gramatycznej (rym gramatyczny): prosimy - nosimy suyyuwydatnianiu zakoczenia kocowych odcinkw wersowych - klauzulJzykO staroytnoci pieni wiadczy jej sownictwo.Do niepowtarzalnych archaizmw nale:* Bogurodzica - z pierwszym czonem o postaci celownika, ju wdrugim przekazie zmienionej na: Bogarodzica;* unikat przyimka dziela (dla), obcego ju nawet w Kazaniachwitokrzyskich* boyce, co jest woaczem od boyc (syn Boga)* stary rozkanik 2 os. l. poj.: zyszczy, spuci, raczy* zwyczaj uywania mianownika w funkcji woacza: rodzica,dziewica, Maryja.Ju kopici pitnastowieczni, nie pojmujc zamierzchejpoprawnoci i sensu takich wyrazw, rozmaicie je przeksztacali.Wszystko to wiadczy, e twrca pieni uoy j musia znaczniewczeniej, ni powsta jakikolwiek z ocalaych zabytkwpolszczyzny redniowiecznej.Z jzykiem pieni doskonale wspbrzmi jej melodia, niewykluczone, e skomponowana przez tego samego czowieka.Melodia sowa Bogurodzica jest tosama z melodi woania Kyrieeleison przy litanii pochodzenia niemieckiego. Inne frazy melodiirwnie maj odpowiedniki w kompozycjach ywotnych od IX do XVIw. tak w melodii kocielnej, jak i wieckiej. Pierwowzoru caocimelodii pieni nie odnaleziono - jest ona zatem tworemoryginalnym.Pie piewana bya chralnie jednogosowo, bez akompaniamentuinstrumentalnego. Owa monodia (piew jednogosowy)charakterystyczna bya dla redniowiecznych chorawgregoriaskich - aciskich pieww liturgicznych.Bogurodzica dziewica, Bogiem sawiena Maryja,Zyszczy nam, spuci nam.Kyrieleison.Twego dziela Krzciciela, boycze,Usysz gosy, nape myli czowiecze.Sysz modlitw, j nosimy,A da raczy, jego prosimy:A na wiecie zbony pobyt,Po ywocie rajski przebyt.Kyrieleison. [ Pobierz całość w formacie PDF ]