[ Pobierz całość w formacie PDF ]
D5 BOLESLAW DEMEL
LICZMANY MENNICZE
ZWANE
PODSKARBIOWKAMI
SKLAD GtOWNY:W WARSZAWIE WENDE I SP. (T. HIZ
I A. TURKUL). - W KRAKOWIE GEBETHNER I SPOLKA.
1911.
ODBITO W KRAKOWIE, ROKU 191 r, W DRUKARNI UNIWERSYTETU
JAGIELLOÜSKIEGO, POD ZARZAJJEM JOZEFA FILIPOWSKIEGO; SKLA-
DAL ST. GARLINSKI, SWIATLODRUKI Ζ ZAKLADU A. TRYBALSKIEGO
W KRAKOWIE. RYCINY WYKONAL WL. SZTOLCMAN W WARSZAWIE.
OBJA£NIENIE SKROCEN.
BENTK. Bentkowski Feliks. Spis medalow polskich, lub ζ dziejami krainy
polskiej stycznych. Warszawa 1830. 8-0.
BEYER. Polnische und Lithauische Schatz und Münzmeisterzeichen (Rechen-
pfennige) w „Blätter für Münzfreunde" 1871, str. 191.
CZAPSKI. Emeric de Hütten Czapski. Cataloque de la collection des me-
dailles et monnaies polonaises du... Petersburg'Krakow 1871—1891.
T. 4. 4Ό.
GUMOWSKI Med. Jag. Gumowski Marian. Medale Jagiellonow. Krakow,
1906.
8ό.
KURN. ZAPISKI. Zapiski Numizmatyczne, wydawane przez Mieczyslawa Kur-
natowskiego. Krakow 1884—88. 8ό.
m
/m milimetry.
R. Stopnie rzadkosci R. 1 — R. 8.
RACZYNSKI. Raczynski hr. Edward. Gabinet medalow polskich, oraz tych,
ktore sie. dziejow Polski tycz%, poczawszy od najdawniejszych cza-
sow. Wroclaw-Poznan. T. 4. 1837—43.
REICH. Reichel Jakob. Die Reicheische Münzsammlung in. St. Petersburg.
1842—43. 8-0. T. 9. (w T. II. Liefland, Curland und Polen).
REWOLINSKI. Katalog zbioru numizmatycznego, obejmujcicego nnjpelniejsz^
kollekcye. medali polskich, lub ζ history^ polska^ itycznosd maj^cych
(b. m„ b. r. litografowane).
sr. srednica.
UMINSKI. Medale polskie lub do Polski odnosz^ce sie., tudziez medale zna-
komitych polakow i ludzi Polsce zasluzonych, w zbiorze Piotra Umin'
skiego. Krakow. 8-0. 1885.
Liczmany, znaczki do liczenia, zetony, marki, po czesku po'
cetni grosiky, po niemiecku Rechen^, Raitpfennige sa to meda'
liki bite w mennicach, na ktorych zamieszczano roznorodne napisy,
czestokroc zdobiono je wyobrazeniem popiersi, znakami herbowymi
wlascicieli, dewizami lub sentencyami. Pocza.tek wybijania takich
liczmanow nalezy przyznac Francyi, gdzie pierwotnie sluzyly za
znaczki (marki) do gry, ktore rzucano na stol dla tymczasowego
obrachunku, a dopiero w koncu wymieniano na rzeczywiste pie^
nia.dze i tarn otrzymaly nazwe. „jetons" od slowa „jeter" — rzucac, —
ktora to nazwa i w Polsce po cze.sci zyskala prawo obywatelstwa.
Ζ Francyi rozpowszechnily sie. one po calej Europie, zyskujac coraz
szersze zastosowanie szczegolniej w Czechach i Niemczech; wybijala
je tarn szlachta, wybijaJy i dwory
W wiekach srednich,
a nawet i w czasach pozniejszych, wybijano zetony takie dla upa'
mie^tnienia koronacyi, zaslubin, narodzin i tym podobnych uro'
czystosci dworow panuja.cych, ktore rozrzucano pomiqdzy lud,
pragna.c te wydarzenia dworskie tym sposobem upami^tnic i spo'
pularyzowac. Magnaci poslugiwali sie. nimi przy prywatnych swych
obliczeniach, a mniejsza szlachta i urzqdnicy mennic bili je dla upa^
mie.tnienia przeroznych osobistych uroczystosci, jako: slubow, odzna'
czen w sluzbie itp. okolicznosci, obdarzaja.c nimi krewnych i zna'
jomych; jakiem uznaniem cieszyly sie. takie medaliki w Czechach
najlepszym dowodem posiuzyc moze zbior Muzeum Narodowego
w Pradze, gdzie zebrano ich okolo 120 okazow. Bezsprzecznie
Czechy i Niemcy posluzyly wzorem i dla Polski, w ktorej znalaziy
zastosowanie, chociaz cokolwiek innego charakteru.
Literatura nasza ο tych ze wszech miar ciekawych zetonach
jest nadzwyczaj ska.pa.; oprocz pobieznej wzmianki M. Gumow^
skiego w Medalach Jagiellonow (str. 94 i 95), pisali ο nich: W.
Szaniawski i Waclaw Bartynowski (wiadom. Numizm. Arch. Nr.
12) w sprawie zetonow Zygmunta Augusta; nieco obszerniej trak-
towali ten przedtniot J. Neuman (Beschreibung der bekannten
Kupfermünzen, Prag 1868 str. 95 i nast.) i Karol Beyer (Polnische
und Litthanische Münzmeisterzeichen w Blätter für Münzfreunde
1871 Nr. 27), a Teofil Zebrawski (Dwutygodnik literacki Tom I
str. 23) opisuje szczegoiowo podskarbiowke. Jana Dulskiego ζ roku
1585. W opracowaniach tych nie znajdujemy zadnych wiadomosci
nie tylko konkretnych, lecz nawet przypuszczen ο przyczynach
wybijania tych zetonow; ο materyale zas archiwalnym i mowy nie
ma, tak ze po dzien dzisiejszy kwestya ta pozostaje nierozja'
sniona.. Ochrzczono te liczmany nazwa. podskarbiowek dla przy
czyny, ze w przewaznej liczbie odnosza. sie. do podskarbich lub dy^
gnitarzow maja^cych zarza.d nad mennica.. I my w obecnej naszej
publikacyi kwestyi zasadniczej ο celu wybijania tych medalikow
rozstrzygna.c nie jestesmy w moznosci, jedynie tylko materyaly
archiwalne, jezeli w ogole w tej kwestyi istnieja., moglyby po'
sluzyc do zasadniczego wyjasnienia. — Lecz gdzie ich szukac? —
Archiwa nasze dawne szczegolnie wilenskie strawil ogien pozarow
wojennych; co sie. dochowalo — juz jest prawie ze wyzyskane;
wprawdzie* duzo moze sie. da jeszcze znalesc materyalow archiwaL•
nych dotychczas niewyzyskanych pomie.dzy rozgrabionymi i roz'
proszonymi omal ze nie po calej Europie, wie.c tylko przypadkowi
mozna be.dzie zawdzie.czyc jezeli w tej kwestyi da sie. co zrobic na
podstawie dokumentow. Dzisiaj podajemy tylko spis tych liczma^
now mozliwie zaokraglony, uzupelniaja.c wiadomosciami i spo^
strzezeniami natury opartej tylko na konsekwencyi rozumowan,
bez pretensyi wynikow badan naukowych.
Czy medaliki, ο ktorych mowa, w rzeczywistosci sluzyly tylko
[ Pobierz całość w formacie PDF ]