[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Bodhidharma
Kazania
Tłum. z języka angielskiego
Michał Fostowicz - Zahorski
WSTĘP
Buddyzm pojawił się W Chinach 2000 lat temu. Już w 65 n.e. odnotowuje się istnienie
wspólnoty buddyjskiej pod cesarskim patronatem w północnej części prowincji Kiag-su,
nieopodal miejsca urodzenia Konfucjusza, a pierwsi mnisi przybyli prawdopodobnie sto lat
wcześniej. Od tego czasu dziesiątki tysięcy mnichów z Indii i Centralnej Azji podróżowały
do Chin drogą morską i lądową, lecz żaden z tych, którzy przynosili nauki Buddy nie miał
tak wielkiego wpływu jak Bodhidharma.
Za życia znany tylko w ścisłym gronie uczniów, Bodhidharma jest patriarchą milionów
buddystów zen i adeptów kung fu. Stał się postacią wielu legend. Między innymi
przypisuje mu się sprowadzenie do Chin herbaty. By nie zasypiać podczas medytacji odciął
sobie powieki, które upadając na ziemię, zamieniły się w herbaciane krzewy. Od tego czasu
herbata stała się napojem znanym nie tylko wśród mnichów na całym Wschodzie. Zgodnie
z tą tradycją artyści niezmiennie przedstawiają Bodhidharmę z wytrzeszczonymi,
pozbawionymi powiek oczami.
Jak zazwyczaj w wypadku legend, niemożliwością jest oddzielić fakty od zmyślenia. Daty
jego życia są niepewne, istnieją buddyjscy uczeni wątpiący nawet w jego istnienie.
Jednakże, ryzykując, że piszę o kimś, kto nigdy nie istniał, naszkicowałem jego ewentualną
biografię, wykorzystując najwcześniejsze zapisy oraz własne przeświadczenia, by stworzyć
jakieś tło dla przypisywanych mu kazań.
Bodhidharma urodził się około roku 440 w Kanczi, stolicy południowo-indyjskiego
księstwa Pallawa. Był z urodzenia braminem, trzecim synem króla Simhawarmana. W
młodości przeszedł na buddyzm i następnie otrzymał instrukcje w dharmie od Pradżnatary,
którego jego ojciec zaprosił ze starożytnego buddyjskiego kraju Magadha. To również
Pradżnatara polecił Bodhidharmie wybranie się do Chin. Ponieważ droga lądowa była za-
blokowana przez Hunów, a Pallawa posiadała handlowe powiązania z Południową Azją,
Bodhidharma wyruszył okrętem z pobliskiego portu Mahaballipuram. Po opłynięciu
wybrzeża Indii i Półwyspu Malajskiego, co zajęło około trzech lat, dotarł w końcu do
południowego wybrzeża Chin w roku 475.
W tamtym czasie kraj dzieliły dynastie Wei na północy i Liu Sung na południu. Taki
podział rozpoczął się w trzecim wieku i trwał aż do ponownego zjednoczenia przez
dynastię Siu pod koniec szóstego wieku. Właśnie w tym okresie podziału i konfliktów
buddyzm hinduski przekształcił się w buddyzm chiński, z większym podkreśleniem
medytacji i właściwości magicznych przez wojowniczą północ, a upodobaniem do
filozoficznych dyskusji i intuicyjnego odkrywania zasad przez bardziej intelektualne
południe.
Kiedy Bodhidharma przybył do Chin, pod koniec piątego wieku, istniało mniej więcej
2000 buddyjskich świątyń z 6 000 mnichów na Południu. Na północy spis ludności z 477
zarejestrował 6 500 świątyń i blisko 80 000 mnichów. W niecałe pięćdziesiąt lat później
kolejny spis przeprowadzony na Północy podniósł te liczby do 30 000 świątyń i 2 000 000
mnichów, czyli około 5 procent całej populacji. Niewątpliwie zostało tam włączonych wielu
ludzi próbujących uciec przed podatkiem, poborem do armii lub poszukujących protekcji
świątyni z innych, niereligijnych powodów, oczywiste jest jednak, że buddyzm
rozpowszechnił się wśród zwykłych ludzi żyjących na północy od rzeki Jangcy. Podczas gdy
na Południu jego oddziaływanie ograniczało się do wykształconej elity co najmniej do
szóstego wieku.
Po wylądowaniu w porcie Nanhai, Bodhidharma prawdopodobnie odwiedził kilka
ośrodków buddyjskich na Południu i rozpoczął naukę języka chińskiego, jeśli nie zdołał
tego dokonać wcześniej podczas swojej drogi z Indii. Zgodnie z ,,Przekazaniem lampy”,
dziełem Tao-yuana zakończonym w 1002, Bodhidharma przybył na Południe dopiero w
520 i został zaproszony do stolicy w Czienkang na spotkanie z cesarzem Wu z dynastii
Liang, sukcesora Liu Sung. W czasie tego spotkania cesarz zapytał o zasługi płynące z
poświęcenia na rzecz religii, na co Bodhidharma przedstawił mu doktrynę pustki. Cesarz
nie zrozumiał więc Bodhidharma odszedł. Wcześniejsze zapisy nie odnotowują jednak
takiego wydarzenia.
W każdym razie Bodhidharma przekroczył Jangcy – jak powiada legenda, używając
pustej trzciny - i osiedlił się na Północy. Początkowo przebywał w pobliżu północnej
stolicy Wei o nazwie Pingczeng. Kiedy cesarz Hsiao-wen przenosił swoją stolicę w 494 do
Lojangu, położonego na północnym brzegu rzeki Lo, większość mnichów zamieszkujących
okolice Pingczeng udała się w ślad za nim i prawdopodobnie był tam również
Bodhidharma. Zgodnie z ,,Dalszymi żywotami wzorowych mnichów” Tao-hsuana, których
pierwszy szkic powstał w 645, Bodhidharma wyświęcił mnicha o imieniu Sheng-fu.
Kiedy stolica została przeniesiona do Lohangu Sheng-fu przewędrował na Wschód.
Ponieważ takie wyświęcenie normalnie wiązało się z trzyletnim okresem praktycznego
terminowania, Bodhidharma powinien był znajdować się na północy już około 490 i
dobrze znać język chiński.
Kilka lat później w 496 cesarz rozpoczął budowę świątyni Szaolin na górze Sung w
prowincji Honan na północny wschód od Lojang. Świątynia ta została zbudowana dla
innego mistrza medytacji, pochodzącego z Indii, a nie dla Bodhidharmy. Ale, podczas kiedy
różni mistrzowie zen przewijali się przez tę świątynię W ciągu 1500 lat, Bodhidharma jest
jedynym, którego buddyjscy historycy kojarzą z tym miejscem. Tu właśnie na zachodnim
wierzchołku Shao-shih, należącym do góry Sung, Bodhidharma miał spędzić dziewięć lat
na medytacji, siedząc przed ścianą jaskini oddalonej o milę od świątyni. Szaolin w
późniejszym czasie stał się sławny z treningu mnichów w kung-fu, a Bodhidharma jest
honorowany jako nauczyciel również tej sztuki. Pochodząc z Indii niewątpliwie uczył
swoich uczniów jakichś form jogi, jednak żadne wczesne zapisy nie wspominają by nauczał
jakichś ćwiczeń, czy sztuki walki.
W roku 500 Lojang był jednym z największych miast na świecie z ponad półmilionową
liczbą ludności. Kiedy cesarz Hsuan-wu zmarł w 516, a kontrolę nad rządem przejęła
wdowa po nim, cesarzowa Ling, jednym z jej pierwszych zarządzeń była budowa świątyni
Jung-ning. Wzniesienie tej świątyni, z wysoką na 400 stóp pagodą, prawie opróżniło
cesarski skarbiec. Zgodnie z opisem świątyń Longu sporządzonym w 547 przez Jang
Hsuan-czih, złote wiatrowe kuranty zawieszone wzdłuż okapów świątyni mogły być
słyszane z odległości trzech mil, a iglicę pagody można było dostrzec nawet z dystansu
trzydziestu mil. Relacja Janga zawiera również komentarz odnośnie mnicha z Zachodu,
zwanego Bodhidharmą, jak się wyraził - najbardziej postawnego spośród znanych mu
ludzi. Ponieważ świątynia była zbudowana po 516, a została spalona w 554, Bodhidharma
musiał przebywać w stolicy około 520. Wczesne relacje mówią, że podróżował on po
okręgu Lojang, wyruszając i powracając zależnie od pory roku. Jednakże w stolicy musiał
mieszkać w świątyni Jung-ming. Nie należy jej mylić ze świątynią Jung-ning, została
zbudowana parę lat wcześniej, na początku szóstego wieku, przez cesarza Hsuan-wu jako
kwatera dla zagranicznych mnichów. Przed masową ewakuacją miasta podczas klęski
dynastii Wei w 534, według istniejących relacji, świątynia przyjmowała ponad 5000
mnichów z krajów nawet tak odległych jak Syria.
Mimo tak wielkiej popularności buddyzmu w Chinach, Bodhidharma znalazł tylko paru
uczniów. Poza Szeng-fu, który przeniósł się na południe wkrótce po wyświęceniu, jedyni
uczniowie, których się wymienia to Tao ju i Hui-k'o, którzy mieli być uczniami Bodhidharmy
przez pięć do sześciu lat. Wspomina się, że Tao-ju rozumiał Drogę ale nigdy nie nauczał. To
Hui-k'o Bodhiddharma powierzył szatę i miskę swojej linii oraz zgodnie z relacją Tao-
hsuana, kopię przekładu Gunabhadra Sutry Lankavatara. W kazaniach tutaj przełożonych,
jednakże, Bodhidharma cytuje przeważnie sutry Nirwana, Awatamsaka i Wimilakirti, nie
używając terminologii charakterystycznej dla Lankavatara. Być może więc, to Hui-k'o a nie
Bodhidharma opierał się w większym stopniu na tej sutrze.
Tao-juan pisze W ,,Przekazaniu lampy", że wkrótce po udzieleniu przekazu swojej linii
Hui-k'o Bodhidharma zmarł w 528, piątego dnia dziesiątego miesiąca, otruty przez
zazdrosnego mnicha. Znacznie wcześniejsza biografia napisana przez Tao-hsuana mówi
tylko, że zmarł on na brzegu rzeki Lo, nie wspominając daty ani przyczyny śmierci. Zgodnie
z Tao-juanem szczątki Bodhidharmy zostały pochowane koło Lojangu w świątyni Tinglin na
górze Niedźwiedziego Ucha. Dodaje on, że trzy lata później pewien urzędnik spotkał
Bodhidharmę idącego poprzez góry Środkowej Azji. Niósł kij, na którym powieszony był
pojedynczy sandał i poinformował urzędnika, że wraca do Indii. Relacja o tym zdarzeniu
wzbudziła ciekawość mnichów, którzy w końcu postanowili otworzyć grób. Ale wewnątrz
był jedynie pojedynczy sandał i od tego czasu Bodhidharma zawsze jest przedstawiany z
kijem i zawieszonym na nim jednym sandałem.
Wraz z zamordowaniem cesarza Hsiao-wu w 554, północna dynastia Wei podzieliła się
na linię wschodnią i zachodnią, a Lojang został wzięty szturmem. Ponieważ potężna
rodzina Ko ze Wschodu znana była z popierania buddyzmu, wielu mnichów żyjących w
Lojang włącznie z Hui-k'o, przeprowadziła się do stolicy wschodniej prowincji Jeh. Tam
prawdopodobnie Hui-k'o spotkał T'an-lina. T'an-lin pracował najpierw w Lojang potem w
Jeh, pisząc przedmowy i komentarze do nowych przekładów buddyjskich sutr. Gdy spotkał
Hui-k'o, zainteresował się podejściem Bodhidharmy do buddyzmu i dodał krótką
przedmowę do ,,Wstępu do praktyki”. W przedmowie tej pisze, że Bodhidharma przybył z
południowych Indii i po przybyciu do Chin znalazł jedynie dwóch wartościowych uczniów,
Hui-k'o i Taoju. Pisze również, że Bodhidharma nauczał medytacji przed ścianą i czterech
praktyk opisanych we ,,Wstępie”.
Jeśli to jest wszystko, co wiemy o Bodhidharmie, dlaczego więc jest on najbardziej
sławny spośród milionów mnichów, którzy studiowali i nauczali dharmy w Chinach?
Przyczyną jest to, że tylko jemu jednemu przypisuje się zasługę przeniesienia zen do tego
kraju. Oczywiście zen, jako medytacja, był nauczany i praktykowany przez szereg stuleci
przed pojawieniem się Bodhidharmy. A wiele z tego, co powiedział on odnośnie doktryny
zostało już powiedziane wcześniej - przez Tao-szenga chociażby sto lat wcześniej. Ale
podejście Bodhidharmy do zenu było wyjątkowe. Jak powiada on w tych kazaniach:
,,Widzenie własnej natury jest zenem. Nie myślenie o czymkolwiek jest zenem. Wszystko co
robisz jest zenem.” Podczas gdy inni widzieli zen jako oczyszczenie umysłu albo etap na
drodze do stanu buddy, Bodhidharma zrównuje go ze stanem buddy - a stan buddy z
umysłem, codziennym umysłem. Zamiast nakazywać uczniom oczyszczać umysły, kieruje
ich ku kamiennej ścianie, ku poruszeniom tygrysów i żurawi, ku pustej trzcinie płynącej w
poprzek Jangcy, ku pojedynczemu sandałowi. Zen Bodhidharmy był zenem mahajany a nie
hinajany - mieczem mądrości, a nie poduszką do medytacji. Jak czynili to inni mistrzowie,
zapewne on również ćwiczył swoich uczniów w dyscyplinie, medytacji i doktrynie, lecz
używał miecza, otrzymanego od Pradżnatary, by odcinać ich umysły i czynić wolnymi od
[ Pobierz całość w formacie PDF ]