[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Małgorzata Borkowska
Życie codzienne
polskich klasztorów żeńskich
w XVII-XVIII wieku
Projekt serii
Jolanta Barącz
Ryszard Świętochowski
Opracowanie graficzne okładki
Teresa Kawińska
Wydanie publikacji dofinansowane
przez Komitet Badań Naukowych
© COPYRIGHT BY MAŁGORZATA BORKOWSKA, 1996
PRINTED IN POLANO
Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996 r.
Wydanie pierwsze
Ark. wyd. 26,4; Ark. druk. 23,5
Skład wykonał: Fotoskład FORMAT, Warszawa, ul. Tamka 4
Druk i oprawa: Zakłady Graficzne w Poznaniu
Nr zam. 70057/96
ISBN 83-06-02549-0
SPIS RZECZY
O kim mowa?
CZĘŚĆ PIERWSZA: LUDZIE
Rozdział 1. Panny kandydatki 11
Kandydatki a ich rodziny. Walka o dobrowolność wstępowania. Kontrola. Wypadki niety-
powe
Rozdział 2. Quadrima Christo nubilis 19
Ustawowy wiek przyjmowania. Praktyka. Badanie zdrowia. Kwestia pochodzenia. Badanie
umiejętności, usposobienia, motywacji
Rozdział 3. Agata ze świata, a w zakonie Beata 26
Dalsze badania szczegółowe. Czas probacji. Obrzęd obłóczyn. Imię zakonne
Rozdział 4. O dalszym progresie w cnotach i aplikacji do nich 33
Nowicjackie „zawarcie". Formacja intelektualna i formacja serca. Dalsza próba. Wystąpie-
nie i wydalenie
Rozdział 5. A co z tym posagiem? 39
Prawo a rozsądek. Nakazy władz kościelnych. Posagi a inflacja. Intercyzy i procesy.
Wyjątki
Rozdział 6. „Z Niebem dziś wchodzi w traktat ." 44
Śluby zakonne. Różnica w ich formułach. Decyzje, egzamin, rekolekcje. Obrzędy profesji
Rozdział 7. Znakomita zakonnego panieństwa ozdoba - konsekracja 50
Konsekracja dziewic. Warunki udzielenia. Rola tego obrzędu w duchowości mniszek.
Oprawa zewnętrzna uroczystości
Rozdział 8. Familia klasztorna 55
Złożona społeczność klasztorna. Służba. Klasztor w roli przyzwoitki. Rezydentki. Katechu-
menki. Uczennice. Kapelani
Rozdział 9. Wspólnota 68
Liczebność zgromadzenia. Podział na „chóry". Talenty i charaktery
Rozdział 10. O żarzliwości i spustoszałości . 74
Walka o własne ideały. Rekolekcje. Renowacja. Wypadki trudne. Przenosiny. Apostazja
Rozdział 11. Lata życia, zgon - i komplikacje po zgonie 82
Liturgia śmierci. Obrzędy pogrzebu. Opowieści o duchach
CZĘŚĆ DRUGA: DOM
Rozdział 12. Dom wspólnej samotności 93
Architektura w służbie milczenia. Życie samotne czy wspólne. Przepisy dotyczące budyn-
ków klasztornych. Lokalizacja
Rozdział 13. Jak się klasztor budowało 98
Skromne początki fundacji. Kościół klasztorny. Przeróbki i remonty
Rozdział 14. Miejsca regularne 102
Chór zakonny. Przedchórze. Kapitularz. Refektarz. Sala robót. Furta. Rozmównica
Rozdział 15. Habitacja panieńska 110
Cele zakonnic. Umeblowanie i pościel. Mieszkanie przełożonej, Oświetlenie. Kuchnia.
Łaźnia i „miejsca sekretne". Pralnia. Westiarnia. Korytarze. Ogrody
Rozdział 16. Klauzura 118
Historia prawa klauzury: prawo średniowieczne i potrydenckie. Polskie nieregularności.
Klauzura a źródła utrzymania. Potrzeba klauzury
Rozdział 17. Dilexi decorem domus tuae 124
Ozdoba a prostota. Wyposażenie kościoła. Hafty liturgiczne. Kosztowności, ubóstwo celi.
Obrazy święte. Klasztorny porządek
CZĘŚĆ TRZECIA : REALIA NAJPROSTSZE
Rozdział 18. Święte ubóstwo . 133
Dzieje teorii ubóstwa zakonnego. Potrydenckie normy i praktyki. Wielość modeli ubóstwa
zakonnego w Polsce. Model benedyktyński a wschodni
Rozdział 19. Co panny jadły i piły . 139
Teoria zakonnego wiktu. Siedemnastowieczne produkty żywnościowe. Posty. „Korzenie".
Osiemnastowieczne jadłospisy. Napoje. Różnice stołu
Rozdział 20. O amikcie, czyli odzieży . 147
Prawa dotyczące stroju. Bielizna. Poszczególne części habitu. Spór o szkaplerz. Odzież
zimowa, letnia, robocza
Rozdział 21. Percepta i ekspensa 154
Stałe wydatki klasztoru. Jednorazowe inwestycje. Stałe dochody: z folwarków, z posagów,
z kapitałów. Jałmużna. Praca sióstr
Rozdział 22. Jako się panny gospodarstwem bawiły . 162
Funkcja gospodyni. Zarząd folwarków. Co się na wsi robiło. Inwentarz włości: dwór,
wyposażenie, powinności poddanych. Urodzaje
Rozdział 23. O jurydykach i łykach . 172
Prywatne skrawki miasta. Lokowanie jurydyki. Konflikty z radą miejską
Rozdział 24. Jako się panny procesowały 178
Proces czy sąd polubowny. Akta procesowe. Adwokaci. Apelacje. Pieniacze. Dzieje procesu.
Niebezpieczeństwo życia. Zajazdy
CZĘŚĆ CZWARTA: STRUKTURY
Rozdział 25. Posłuszeństwo według reguły 187
Potrzeba władzy. Nadrzędna rola prawa zakonnego. Różne reguły zakonne. Ustawy pomoc-
nicze: deklaracje, konstytucje etc. Działalność reformatorska
Rozdział 26. Panna przełożona 193
Tytuł. Kadencja. Elekcja. Symbole władzy. Przełożeństwo a kierownictwo duchowe. Rola
przykładu własnego
Rozdział 27. Człowiek do pastorału . 200
Ciężary władzy. Potrzeba matki. Ucieczka przed odpowiedzialnością. Przypadki rosnącego
dystansu. Podjęty krzyż przełożeński
Rozdział 28. Ciotki i macoszki 206
Hierarchia wewnątrz wspólnoty. Zwroty grzecznościowe. Niższe urzędy klasztorne: sposób
mianowania, nazwy, kadencja
Rozdział 29. Obediencja 212
Obediencja w średniowieczu. Prepozyt. Przechodzenie pod władzę biskupów. Rola zakonów
męskich. Wizytacja
Rozdział 30. Tertium, które non dabatur 221
Wspólnota a całość zakonu. Próby przełamania izolacji klasztorów żeńskich. Nieudana
centralizacja benedyktynek chełmińskich. Rola ich kapituły domowej. Jednoczenie przez
jednolitość i kontakty
Rozdział 31. Wobec Kościoła i świata . 228
Klasztor a parafia. Bractwa. Stosunki między zakonami. Konfraternie. Rywalizacja. Rola
społeczna: wstawiennictwo, rekolekcje. Pogrzeby dzieci. Zmiana klimatu w XVIII wieku
Rozdział 32. Miejsce w społeczeństwie 236
Klasztor a władza królewska. Perypetie z fundatorami. Klauzura na wiadomości. W społe-
czeństwie wielowyznaniowym. W społeczeństwie wielowarstwowym. Sądy wiejskie
CZĘŚĆ PIĄTA: CYKLE I ZAKŁÓCENIA
Rozdział 33. Dwadzieścia cztery godziny 247
Porządek dnia. Pacierze nocne. Godziny kanoniczne. Obligacje. Modlitwa myślna
Rozdział 34. Siedem dni tygodnia 255
Spowiedź i Komunia św.: różnice praktyk. Osiemnastowieczne dewiacje. Tygodniowe
funkcje w chórze i w refektarzu. Dodatkowe nabożeństwa. Ćwiczenia pokutne. Karność
zakonna
Rozdział 35. Dwanaście miesięcy 263
Rytm roku liturgicznego. Rubrycela. Narastanie zwyczajów. Sapiencja. Wielki Czwartek
u benedyktynek nieświeckich. Pogrzebki NMP. Augustiańskie sakramentalia. Imieniny.
Credo mroźne
Rozdział 36. Choroba 270
Sztuka chorowania. Opisy chorób. Różne środki lecznicze. Zabiegi: puszczanie krwi.
Infirmeria klasztorna. Domowe lekarstwa. Epidemie. Szpitale
Rozdział 37. Furie żywiołów i ludów . 278
Wichura. Pożar. Powódź. Trzęsienie ziemi. Szarańcza. Wojna: wojenne zniszczenia i po-
wojenne trudności
CZĘŚĆ SZÓSTA: MUZY KLASZTORNE
Rozdział 38. Euterpe - czyli o muzyce i śpiewie 287
Śpiew liturgiczny i pozaliturgiczny. Chorał a polifonia. Instrumenty muzyczne. Nauka
śpiewu i muzyki. Księgi chórowe
Rozdział 39. Urania - czyli pisma o rzeczach niebieskich 295
Pobudki do twórczości literackiej. Rodzaje literackie uprawiane w zakonach: medytacja,
autobiografia, konferencja, pieśń
Rozdział 40. Philobiblia - muza księgozbiorów 304
Powstawanie biblioteki. Zbiory: kapelański, konwencki, nowicjacki itd. Zbiory prywatne.
Stan dzisiejszy bibliotek. Katalogi. Tematyka dzieł. Sposoby nabywania. Edytorstwo
Rozdział 41. Eutrapelia - muza czy cnota? 312
Czas rekreacji. Duchowna rozmowa. Teologia rozrywki. Różne zwyczaje świąteczne
Rozdział 42. Melpomenę i Thalia - czyli o klasztornym teatrze- . 311
Dusza z natury teatralna. Teatr wizytek. Teatr szkolny benedyktynek. Pani rotmistrzowej
Cnota nagrodzona. Ostatni proces o teatr klasztorny
Rozdział 43. Klio - najmilsza z muz . 324
Kto pisał klasztorne kroniki. Fale dziejopisarstwa. Intencje klasztornej historiografii
Czytelniku, jeżeliś przeglądnął cierpliwie 329
Słownik pojęć i nazw nie dla każdego oczywistych 331
Bibliografia . 338
Przypisy 349
Spis ilustracji . 372
[ Pobierz całość w formacie PDF ]