[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->HISTORYCZNERAFAŁBITWYRADZIWONKA••••BLENHEIMHOCHSTADT1704BELLONAWarszawa•,WSTĘP,CZYLI DLACZEGO BLENHEIM-HOCHSTADT?'Wponiższejpracy postaramsię wykazaćdlaczego bitwapodBlenheim-Hochstadt, stoczona 13 sierpnia1704r.,powinnaposiadaćbardziejznaczącemiejsce w polskiejhistoriografii.Wojna osukcesję hiszpańskąprzezdługiczasbyłazapomnianawdziełachpolskich·historyków.Jeżeli jużznalazłasięw ichdziełach,to jedynie jako fragment ogólnychdziejówświatalub etapwhistoriiwojskowści.PolskiCzytelnikksiążkio tej tematyce znajdzie w obcychjęzykach.Obejmująone wszystkie aspekty tego konfliktu zbrojnego.Wswojąorbitę wciągnąłonkażdy liczący siękraj europejski,wrazz koloniami rozsianymi pocałym świecie.Dlategornożnazakładać, iż byłato pierwsza wojna naskalę światową.Bitwapod Blenheim- Hochstadtbyłapierwszym po-ważniejszymstarciem zbrojnym wojny osukcesjęhi-szpańską.Dlatego warto, aby jego opisdoczekał sięgłębszejanalizy.Wzięłow niejudziałponad 150tysięcyIl1iblisko160dział.dziStarcietodoczekało sięniezwykle bogatejliteratury.l)isałyoni1!1całepokolenia zachodnioeuropejskich histo-1yków.Naszczęściew warszawskich bibliotekach znaj-<lzic1nykilkanaścieciekawych pozycji, któreumożliwią6nambliższepoznaniewydarzeńz pierwszych lat wojnyosukcesję hiszpańską.Niestety pozycje te niezostałyjeszczeprzetłumaczonenajęzykpolski, dlatego koniecznajest ich lektura w oryginalepo angielsku, francusku,niemiecku lubhiszpańsku. Dominujątumonografie ks.Marlborough, armii francuskiejiangielskiej czypamiętnikiz epoki Ludwika XIV. Najlepszeksiążki,które wpełnirozwinęłybyporuszane tu problemyznajdują sięw biblio-tekachiarchiwach Europy Zachodniej.Z tego powodu zmuszonybyłem korzystaćz ich frag-mentów zamieszczonych w innych pozycjach, a niektóreznalazłemw Internecie.Pracaskłada sięzośmiu rozdziałów.W pierwszymz nichwyjaśniamprzyczyny wybuchu wojny osukcesjęhiszpańską.Drugi zawiera opis armii Ludwika XIV,próbęwyjaśnieniadlaczego przez ponadpółwiekuuchodziłazanajlepsząnaświecieorazcharakterystykę siłWielkiegoSojuszuarn1ii angielskiej, holenderskiej i cesarskiej.Natomiastnastępnetrzy (trzeci, czwarty ipiąty) zawierająprzebiegdziałańwojennych w latach 1702-1704.Rozdziałszósty jestpoświęcon.ysamej bitwie pod Blenheim-Hoch-stadt,siłomobu stron, ich rozstawieniu i przebiegowi walk13 sierpnia 1704 r. W przedostatnim rozdzialesiódmymzostałypokazane straty, jakie obie stronyponiosływ czasie walk, oraz dalszyciągkampanii w 1704 r.Rozdziałósmy stanowipróbękrytycznego podsumowania.W aneksie Czytelnik znajdzieskład sił walczącychpo obustronach.Rozdział,IPRZYCZYNY WOJNY OSUKCESJĘ HISZPANSKĄ13sierpnia 1704 r. angielsko-holendersko-niemiecka armiaJohnaChurchilla, pierwszegoksięciaMarlborough iksięciaEugeniuszaSabaudzkiegopokonałapod Blenheim(wedłughistorykówfrancuskich pod Hochstadt), wpołudniowejBawarii,armię francusko-bawarską dowodzonąprzez mar-szałkówCamile' a Tallarda i Ferdinanda Marsina orazelektoraBawarii Maksymiliana Emanuela von Wittelsbacha.Byłato pierwsza wielka bitwa wojny osukcesję hiszpańską,któraw latach 1701- 1713toczyła się pomiędzytzw. WielkimSojuszem(Anglia, Holandia, Austria, Szwecja, Dania, Sabau-dia,PortugaliaimniejszepaństwaRzeszy Niemieckiej)aFrancją,HiszpaniąiBawarią. Stawkąw tych gigantycznychzmaganiachbyłtron w Madrycie, czyli panowanie nadobszarem,któryprzeszedłdo historii jako ,,Imperium, nadktórymsłońcenigdy nie zachodzi''. Przez wielu historykówanglosaskichbitwa pod Blenheim- Hochstadt jestuważanazajednozdecydujących wydarzeńXVIII w.Dowodząoni,żegdybywojska Wielkiego Sojuszuzostaływtedy znisz-czone,to armie Ludwika XIV,,,KrólaSłońce'', mogłybypomaszerowaćnaWiedeńi ostateczniepokonać Austrię,/a potemSabaudię.To wszystko z koleimogłoby zmusićLondyniHagędo zawarciaupokarzającegopokoju z Pa-8ryżemiMadrytem, awięcuznaniatrwałejhegemonii39linijkitekstu z ponaddziewięciusetstron.Równieżdwaj4inniautorzy:JanBaszkiewicz(Historia Francji)i Henryk5Zins(Historia Anglii),ledwie o niejwspominają(pierwszywjednej, a drugi w dwóch linijkach tekstu). A tymczasemnieulega najmniejszejwątpliwości, żeistotnie bitwa tazadecydowałao losach Austrii, Cesarstwa Niemieckiego,abyćmożeicałegoWielkiego Sojuszu. Przez to koalicjapaństwtoczących kolejną wojnęzFrancją,,KrólaSłońce'',LudwikaXIVwojnęosukcesję hiszpańskąprzeszładoofensywy i podługichbojachzawarław latach1713-1714korzystne dla siebie traktaty pokojowe w Utrech-ciei Rastadt. Oba teukładyna prawie sto latzahamowałyekspansjęFrancji w Europie, aWielką Brytanię wysunęłyjakopierwsze mocarstwo Starego Kontynentu.Natomiastw Polsce wojna osukcesję hiszpańskąjest bezwątpieniaw cieniu innej wielkiej wojnypółnocnej,któraw tym samym czasiepustoszyła EuropęSrodkowo--Wschodnią(azatemrównieżterenyIRzeczpospolitej).Mimoto,moimzdaniem, bitwa pod Blenheim-Hochstadtjestniezwykleważnymwydarzeniem, które powinnozyskaćbardziejpoczesne miejsce w polskiej historiografii.Szukającodpowiedzi napowyższepytanianależy zwrócićbacznąuwagęna rok 1697, kiedy to w holenderskimmieścieRyswickpodpisano traktatkończącyzmagania koalicjipaństweuropejskich zFrancjąLudwika XIV. Wojna ta,zwanawojnązLigą Augsburskąlubwojną dziewięcioletnią,niezwyklewyczerpaławszystkich jej uczestników. Takwięcpokójryswickizostałprzywitany przezspołeczeństwawal-czącychpaństwzwielką radością.Nikt,możepoza Ludwi-kiemXIV, Leopoldem I Habsburgiem, cesarzem AustriiiRzeszyNiemieckiej, i Wilhelmem IIIOrańskim,królemRo stw o r o w s kiEmanuel,Historia powszechna. Wiek XVIII,Warszawa1977, s. 314.4Baszkie w i cz Jan,HistoriaFrancji,Wrocław1999, s. 256.5zin sHenryk,Historia Anglii,Wrocław2001, s. 225.3Burbonów w Europie, amożei nacałym świecie.Autorem,którywłaśniew taki sposób oceniazwycięstwoks. Marl-borough jest George Macaulay Trevelyan. W swejksiążce:Illustrated Bistory of England,pisze on: ,,Austriabyłaocalona a Bawaria podbita przez marsz. Marlborough [...].HiszpańskieNiderlandyzostałypodbite przez niego podRamillies w 1706 r., a kampania Eugeniusza tego samegorokuz TurynemzabezpieczyłaAustrii Mediolan, NeapolihegemonięnaPółwyspie Włoskim. Chociażsama Hisz-paniapozostałaprzyburbońskimkandydacie,hiszpańskieimperium w Europiezostało rozczłonkowane, głównieabypowiększyćaustriackie terytoria, alerównieżdlastałegozabezpieczenia Holandii i Wielkiej Brytanii''*1.TakżeBrettS. Reed wksiążceThe Stuart century1603-1714pisze,że:.,,Efekty Blenheimbyłyjasne dozauważenia.Tradycjafrancuskiejniezwyciężalności zostałazniszczona przez touderzenie; moralefrancuskiejarmiipozostało wstrząśniętymprzez dalszych kilka lat; reputacja Marlborough jakogenerała zostałarównie ustalona i w ten sposóbmógł żądać,gdziewcześniej musiał prosić; Wiedeń byłocalony, a z nimjednośćWielkiego Sojuszu. To BlenheimzabezpieczyłoEuropęod francuskiej dominacji''2 •Tymczasem w Polsce tylko nieliczni znawcy historiiwojskowości.lubhistorii powszechnej XVIII-wiecznejEuropy w ogólewiedząo tych wszystkich ,,epokowych''wydarzeniach.PrzeciętnyPolak nie ma najmniejszegopojęciao bitwie pod Blenheim- Hochstadt. Nic dziwnego,skoro np. Emanuel Rostworowski w swojej monumentalnejHistorii powszechnej. Wiek XVIIIpoświęciłjej raptem trzy*-1Wszystkietłumaczeniacytowanych fragmentówpochodząod autoraprzyp. red../Tr e v e I y a n George Macaulay,lllustrated Histo1y of England,London 1957, s.494.2B ret t S. Reed,The Stuart century1603-1714,London 1964, s. 358.10Angliiistadhouderem Zjednoczonych Prowincji (czylidzisiejszej Holandii), niepodejrzewał, żeEuropa Zachodniamaprzedsobąjedynie kilka lat odpoczynku odszczękubroni. Traktat ten nierozwiązałbowiemżadnegoz prob-lemówtrapiących ówczesną Europę.Ludwik XIV wcaleniezrezygnowałze swojegonajwiększegomarzenia, jakimbyłooparcie granic Francji na Renieiosiągnięcie trwałejhegemoniinaStarym Kontynencie.Ustępstwa,na jakiesięzdecydowałwobecpaństwLigi Augsburskiej,uważałzatymczasowe.RównieżWilhelmOrański poszedłna kom-promisz,,KrólemSłońce''iztrudnością,alezdołałprzekonaćinnych koalicjantów do podpisania traktatu.Najbardziejniezadowolonym z nichbyłcesarz Leopold I.ZatemRyswick towłaściwiewymuszone zawieszeniebroni.W dodatku pod koniec 1698 r. z Madryt11zaczęłynadchodzićcoraz gorszewiadomościo stanie zdrowia·tamtejszegowładcyKarola II Habsburga. Ten chorowityi,prawdęmówiąc,niezbyt inteligentny król(częstonazy-wanyimbecylem lubpółgłówkiem!), leżałnałożu śmierci.Otoco pisze o nim Emanuel Rostworowski: ,,Tenżałosnydegenerat,upośledzonyna ciele iumyśle,Karol II(1665-1700),zostałkrólem jakodwumiesięczne niemowlę.7Rządziliza niego regenci, a potem kobiety''•Ozłymstaniejego zdrowiaod dawna wiedzieli wszyscy, ale nagleokazałosię, żeśmier~,którejdługooczekiwano,może spowodowaćnazbytwiele komplikacji w wyczerpanej wojnami Europie.Takwięc niepomyślneinfom1acje z Madrytuzelektryzowaływszystkichwładcówimężówstanu Starego Kontynentu.Powodembyłfakt,żeKarol II niemiałdziedzica.Należałozatemprzygotować sięnazmianędynastii. A tego rodzajuStadhouder(Ros two ro wskiE.,op.cit.,s. 309) lub stadtholder(Weig1eyRussell F.,The Age of Battles: The Quest for DecisiveWarfarefrom Breintenfield to Waterloo,Indiana University Press,Bloomington&Indianapolis1991, s. 58).7RostworowskiE.,op.cit.,s. 310.6116wydarzeniazawszedawały duże prawdopodobieństwok(>nfliktuzbrojnego.Tymrazem sprawabyłaniezwyklepoważna, ponieważr(lżnegostopnia prawa do madryckiego tronumiało ażtrzechznacznych kandydatów: Filip,książęAnjou, synl)elfinaFrancji a wnuk Ludwika XIV;arcyksiążęKarolIIabsburg,młodszysyn Leopolda I, cesarzaSwiętego(~esarstwaRzymskiego Narodu Niemieckiego, oraz Józef1-łerdynand,kilkuletni syn elektora Bawarii Maksymilia-na VIIEmanuela von Wittelsbach. Jakjuż wspomniałem,KarolII niemiał następcy,takwięczgodnie zhiszpańskim1)rawemtron w Madryciemusiał przypaśćpotomstwu jego(lwóchsióstr. Starsza z nich (Maria Teresa)poślubiłaLudwikaXIV,młodszanatomiast(MałgorzataTeresa)cesarzaLeopolda I. W klauzulimałżeńskiejLudwik XIVzrzekłsiępraw do madryckiego tronu w imieniu swojegopotomstwa,ale w zamian za posag wwysokości500 OOOkoron.Tego warunku jednak Hiszpan.ie wobec Wersalunigdyniewypełnili.Z koleiMałgorzataTeresa nigdy niewysuwałaroszczeńdowładania Hiszpaniądla swoichdzieci.Zrobiłto dopiero jejmąż,cesarz Leopold Habsburg,kiedydostrzegł, żemadryckie ,,Imperium, nad którymsłońcenigdy nie zachodzi''może przypaśćFrancji. Nato-miastJózef Ferdynandzostał uwzględniony, ponieważpoślubiłcórkęcesarzowejMałgorzatyTeresy,MarięAn-toninę.Zatem kandydatów do madryckiego tronubyłotrzechi corazwyraźniejna dworach europejskichzaczętozdawaćsobiesprawę, żewybórmiędzynimi niebędziełatwyimoże doprowadzićdo nowej wojny w EuropieZachodniej.Należyprzy tympamiętać, że byłoo cowalczyć. OtóżHiszpaniaw1700r. to nie tylkopaństwo obejmującedzisiejszyobszar naPółwyspieIberyjskim, alerównież/tzw.hiszpańskieNiderlandy (czyliwspółczesnaBelgiaiLuksemburg),Mediolan, Neapol.iSycylię,a przede/ [ Pobierz całość w formacie PDF ]